Herostratos ile Aşık Atmak

Ağarmış, uzun saçları yağdan görünmüyordu. Batıp çıktığı çamurlarla kirlenmiş çizmeleri, yürüken sürünen otlarda temizlenmiş; otların yeşili, yer yer beyazlayan kot pantolonun paçalarına işlemişti.

Yazın sıçağı ile ateşte bir kazan gibi ısınmış olan kazı kulübesindeki döşeğini arkeoloji öğrencilerinden bir kıza vermiş, kendisi diğer öğrenciler gibi yerde yatmıştı. Yıllardır kötü koşullarda kalan sırtı artık hiç ağrımaz zannediyordu. Yanılmış olmalı.

Küçük kemiği parmaklarının arasında evirip çevirdi. Kenarındaki taşlaşmış toprak kalıntılarını fırça ile temizlemeye çalıştıysa da olmadı. Raftan gözlüğünü aldı. Üzerindeki işaretleri farketti. Kemiği en parlak asistanına uzattı. Asistanın kemiği kenara koyacağını hissetmiş olmalı, yazıyı işaret etti. "Herostratos B.Z.'yi seviyor."

Herostratos, antik Ege'de yaygın bir isim. Aşık kemiği ile değil de başka yollarla tarihe kazınabilirdi. Ama olmadı.

MÖ. 356 yılında Efesli Herostratos, Artemis Tapınağı'nı yaktı. Yakalandığında söyledikleri çok ilginç. “Tarihe adımı yazdırmak için yaktım.” Efes mahkemesi toplandı. Alınan karar daha da ilginç. “Bu gencin adı ve işlediği suç unutularak cezalandırılacak.” Pek tabii ki genç idam edildi. Ancak adı unutulmadı.

Adının hatırlanması için aşık kemiğine aşkını kazıyan aynı Herostratos olmasa gerek. Eğer aynı kişi ise tarihe geçmek konusunda gerçek bir saplantılı demektir. Ben de bunları yazarak Efes mahkemesinin kararına karşı gelmiş oluyorum.

Herostratos'un bu eylemi, Herostratos Sendromu adı ile anılıyor. Özdemir İnce de bir yazısında Herostratos Sendromu'nu Türkçeleştirmiş. “Zemzem kuyusuna işemek.” Adını yüceltmek için toplumsal bir suç işlemek demektir. Genellikle suç işlemenin altında kişisel bir öç alma veya çıkar sözkonusudur. Yani işlenen suç, işleyene bir yarar sağlar. Herostratizmde tek çıkar, adının anılmasıdır. Reklamın iyisi, kötüsü olmaz.

Günümüzde de bu tip eylemler olmuyor değil. Biri devlet başkanına yumruk atıyor, öbürü dini lidere ateş ediyor. Ancak eylemciler kendine herostratik süsü vermeye çalışsa da bu eylemlerin altında bizi aşan bağlantılar yatıyor. Zaman değişti. İyon kentlerinde yaşamıyoruz artık.

Aşık kemiği koyun ya da benzeri bir çift tırnaklı hayvanın bilek kemiğidir. İliksiz ve parçalanmayacak kadar sağlam olan bu kemik, antik çağda zar gibi kullanılırmış. Aşık kemiği hem antik dönemde, hem de şimdi akla zar ve kumarı getirir. Rüyada aşık kemiği görmek, kumarbaz bir çocuğa sahip olacağınıza işaret eder.

İyon kentlerinde, tam küp şeklinde zar yapılmamış. Aşık kemiğinin düzgün durabileceği dört yüzey vardır. Yüzeyler sırasıyla bir, üç, dört ve altı değerlerini taşır.

Aristoteles, kurşunlu zardan söz eder. George Bean'in Teos koleksiyonundaki aşık kemiklerinden birinin yanına bir kurşun yumrusu sıkıştırılmıştır. Kumarın olduğu her yerde hile de var.

Biz hala “Aşık atmak” deyimini yarış yapmak, boy ölçüşmek anlamlarında kullanıyoruz. Zaman zaman meydan okumak dense de aşık atmanın sonunda kesin bir zafer beklentisi yok.
Ağarmış uzun saçlı adam, aşık kemiğini numaraladı. Dünü anlamak, bugünü de çözmektir.